Үндэсний хөгжлийн газар

Ерөнхий мэдээлэл

Далайн түвшнээс дээш 700-1500 м өргөгдсөн.Физик газарзүйн хувьд Хангайн уулархаг мужийн 1-р мужид оршино. Орхон, Хараа голын ай савд багтдаг. Хойноосоо урагшаа сунаж тогтсон хэлбэртэй. Баруун хойд талдаа Хушаат, баруун талаараа Сант, баруун урд талаараа Орхон, зүүн урд талаараа Баянгол, зүүн талаараа Дархан-Уул аймагтай тус тус хиллэдэг.Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл.Сумын нутаг дэвсгэр нь уул, гүвээтолгодбүхийталхээрбуюу эрчимжсэн мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.

Нийт газар нутгийн хэмжээ 131187 га.

Мал сүрэг

2012 оны эцэст 72976 толгой мал тоологдсон нь урьд оны малаас нийт 1277 толгой малаар өссөн байна. Үүнээс: Адуу-178, үхэр-1096, хонь-2119 толгой малаар өсч, ямаа-2116 толгойгоор буурчээ

Зам тээвэр

Сумын газар нутаг дээгүүр улсын чанартай хатуу хучилттай зам Дархан Эрдэнэтийн чиглэлийн 44км, хотын төвдөө орон нутгийн өмчийн хатуу хучилттай 2,4 км зам, 2-р баг хүртэл шороон зам, Номгон 3-р багт 1,4 км сайжруулсан хөрсөн зам ашиглагддаг.

Ус хангамж

Сумын төвд орон нутгийн өмчит Гавшгай-Ус ХХКцэвэр усны эх үүсвэрийн 19 худаг камер бүхий,12 км урт дулаан хангамж 10,8 км хэрэгцээний халуун ус, 11,4 км цэвэр усны шугам сүлжээ тоног төхөөрөмжтэй. 22 км зайнаас усаа олзворлодог. 2000м3 багтаамжтай 2 усан сан, хоногт 5000-6000 м3 ус олзворлодог 4 өргөх станцтай, гэр хорооллын 500 өрхийг хангадаг 4 зөөврийн худагтай. Төвлөрсөн ус хангамжийн системд 10000 өрх, 30 аж ахуйн нэгж холбогдож бусад айл өрх 4 ус түгээх байрнаас усаа авч байна.

Дулаан хангамж

Цемент Шохой ХХК-ны харъяа босоо халаагуурт 3 зуух бүхий 20 Гкал/цаг хүчин чадалтай дулааны станц нэг Номгон2-р багт 1 дулааны уурын зуух ажиллаж байна.

Шилжилт хөдөлгөөн

Нийгмийн үйлчилгээний барилга байгууламж

Хөтөл Сургууль

Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуульГавшгай2-р багт байршилтай 1176 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 1455 хүүхэд суралцаж байна102 багш, ажилчинтай1983 онд ашиглалтанд орсон, инженерийн төвлөрсөн хангамжтай, угсармал хийцтэй. Дээвэр муудсан.

11 дүгээр цэцэрлэг

Хөтөл 1-р багт байршилтай. 140 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 201 хүүхэд хүмүүжиж байна.27 багш, ажилчинтай1983 онд ашиглалтанд орсон угсармал хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. 

24 дүгээр цэцэрлэг

Гавшгай 2-р багт байршилтай. 280 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 281 хүүхэд хүмүүжиж байна.39 багш, ажилчинтай1990 онд ашиглалтанд орсон угсармал хийцтэй, зориулалтын барилга.Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай.

Эрүүл мэнд

Суманд улсын төсвийн 65 ортой 2 эмнэлэг, 4 эмийн сан үйл ажиллагаа явуулж, 12 их эмч, 43 эмнэлгийн тусгай мэргэжилтэн ажиллаж байна.2012 онд нийт 151 хүүхэд мэндэлж, 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл 2, эхийн эндэгдэл байхгүй байна.

Номгон багийн эрүүл мэндийн төв

1994 онд ашиглалтанд орсон. Тоосгон хийцтэй.Номгон 3-р багт байршилтай15 ортой2 их эмч, 15 тусгай мэргэжилтэнтэй.

Соёлын төв

Соёлын ордонГавшгай 2багт байршилтай500 хүний суудалтай25 ажилчинтай1986 онд ашиглалтанд орсон цутгамал төмөр хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай.

Шашин сүм хийд

Сумын хэмжээнд 5 сүм хийд байдагаас будда 2, христ 2 сүм байн

Ажилгүйдэл ядуурал

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 95 иргэн байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 56,8 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 26хувийг дээд, 9 хувийг тусгай дунд, 37 хувийг бүрэн дунд, 9 хувийг бүрэн бус дунд, 17 хувийг мэргэжлийн анхан шатны боловсролтой хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Засаг даргын тамгын газар

Гавшгай 2-р багт байршилтай40 ажилчинтай1984 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын бус барилга.Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. 

Сум дундын 3-р шүүх, Сум дундын 2-р прокурор

1990 онд сувиллын зориулалтаар ашиглалтанд орсон. Шүүх 17 ажилтан албан хаагчтай. Прокурор 7 албан хаагчтай. Нэг байранд байрладаг.

Суманд хэрэгжиж буй төслүүд

Тогтвортой амьжиргаа-2 төсөлДэлхийн Зөн ОУБМонголын мянганы сорилтын сангийн Хот орчмын бэлчээрийн төсөл

Сумын сор бүтээгдэхүүн

“Ган” ХХК нь жилд 10 мян.тн төмөрлөг хайлуулж боловсруулах хүчин чадалтай, 30 гаруй ажилчинтай, барилгын материалын болон хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмжийг сэргээн засварлах, зарим эд ангийг ган, ширэм, өнгөт металлаар хайлж цутгаж боловсруулдаг. 

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: ДурсамжБайгууладсан он: 2008Хөшөө, дурсгалын намтар:Баянхонгор аймгийн илгээлтийн эздийн санаачлагаар баригдсан.

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Чинхай их багшийн гэрэлт хөшөөБайгуулагдсан он: 2012Хөшөө, дурсгалын намтар: Шавь нар нь өөсдийн хүчээр барьж байгуулсан байна.

Сумын онцлог

1980-аад онд илгээлт өвөртлөн ирсэн нутаг нутгийн залуучуудаас бүрдсэн бөгөөд төв зам, төмөр зам дагуу байрлах, дэд бүтэц сайтай, газар тариалан, үйлдвэрлэл хослон хөгжсөн онцлогтой, Сэлэнгэ аймгийн баруун бүсийн 5 сумдын төв юм.

Сумын индекс

Хуурайдуу голлонбаруун хойноосоо салхилдаг. Өвөлдөө хүйтэн, зундаа халуун уур амьсгалтай.1 дүгээр сарын дундаж температур-30С7 дугаар сарын дундаж температур+35СЖилийн дундаж салхины хурд4-9м/сЖилийн хур тунадасны нийлбэр 350-450мм

Сумын орлого 197,662,900 төгрөгТөсвийн нийт зарлага 4,528,770,100 төгрөгҮүнээс: Орон нутгийн төсвийн зарлага 1,267,787,300 төгрөг буюу 28 хувь, тусгай шилжүүлгээр 3,164,162,400 төгрөг буюу 69,8 хувь: Үүнээс: цалинд- 2,365,015,600 төгрөг буюу 52,2 хувь, НДШ- 262,045,300 төгрөг буюу 5,7 хувь, халамжийн санд- 402,000,000 төгрөг буюу 8,8 хувьЭдийн засгийн бүтэцСумын хэмжээнд нийт 234 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 26,8 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, орон нутагт 197,6 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.Тус суманд жилд 3.905.388.0 төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг “Цемент Шохой” ХХК, Цемент-224698,1 тн, Шохой-50437,5 тн, 69066,3 Гкал дулааны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг бөгөөд Төмөр Бетон Дэрний үйлдвэр, Хөтөлийн занар керамзитны үйлдвэр зэрэг сумын аж үйлдвэрийн бүтцэд томоохон нөлөө үзүүлдэг үйлдвэрүүд байрладаг. 

Газар тариалан

Газар тариалан Сумын хэмжээнд нийт 13000 га-д газар тариалан эрхэлдэг. Үүнээс 2,92 хувьд нь төмс, хүнсний ногоо, 1,57 хувьд нь улаанбуудай, бусад бүтээгдэхүүн тариалж байнаУргацСумын хэмжээгээр жилд 12977 га талбайд үр тариа, 292 га талбайд төмс, 157 га талбайд хүнсний ногоо, 1330 га талбайд тэжээлийн ургамал тариалж 22228 тонн үр тариа, 4815 тонн төмс, 3586 тонн хүнсний ногоо, 1410 тонн тэжээлийн ургамал хураан авч аймгийн хэмжээнд эхнээсээ хоёрт орж байна.Сайхан сумын ургац хураалтын сүүлийн 5-н жилийн мэдээ2010 он 2011 он 2012 он 2012 он /2011% Үр тариа 18898 20180 22228 110,1Төмс 2879 3759 4815 128,1Хүнсний ногоо 1608 2195,1 2589,5 118,0Хадлан бэлтгэл 7800 8000 8450 105,6Сайхан сумын ургац хураалтын сүүлийн 5-н жилийг авч үзэхэд өссөн үзүүлэлттэй байна. 2012 онд үр тариа 22228 тн, төмс 4815 тн, хүнсний ногоо 2589,5 тн, хадлан бэлтгэл 8450 тн-ыг хураан авсан байна. 

Цахилгаан хангамж

Сум нь 1983 онд ашиглалтанд орсон Дархан Сэлэнгийн цахилгаан түгээх сүлжээний харъяа төвийн эрчим хүчний системд холбогдсон. Орхон сумаас Номгон 3-р багийн чиглэлтэй 110/23,8/10квт-ийн дэд станцтай.26 ажилтан албан хаагчтай.

Цэвэрлэх байгууламж

Цэвэрлэх байгууламж2700-3000 м3 ус цэвэршүүлэх хүчин чадалтай. Одоо 3500 м3 ус цэвэршүүлж ажиллана. 28 орон сууцны 2700-3000 м3 ус цэвэршүүлж нууршуулах талбайд хийдэг цэвэрлэх байгууламжтай,

Хүн ам өрхийн тоо

Тус сум нь Дархан Эрдэнэтийг холбосон хатуу хучилттай авто зам дагуу байрлалтай, дэд бүтцийн хөгжил сайтай мөн аж үйлдвэрийн хөгжил харьцангуй өндөр. Энэ нөхцөл нь хүн амын шилжилт хөдөлгөөний тогтвортой байдалд эерэгээр нөлөөлж байна.Сумын хүн амын 62 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 33 хувь нь хүүхэд, 5 хувь нь өндөр настан байна.

Орон сууц хангамж

Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжтай 1310 айлын 28 орон сууц байгаа бөгөөд бусад нь амины орон сууц, гэр сууц юм. Суманд 2010 онд шинээр инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууц 1 баригдсан. Мөн 38 айлын нэг орон сууц баригдаж байна.

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуульд 1965 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох сургалтанд 26 иргэн суралцаж байна. Бага ангийн хамран сургалт 100 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 99,9 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байгаа ба мэргэжил дээшлүүлэх хөрвөх сургалтанд нийт 3 багш хамрагдсан байна.Төрийн өмчийн 4 цэцэрлэгт үндсэн сургалтанд, гэр цэцэрлэгт сургуулийн өмнөх боловсролын хамралт 97,0 хувьд хүрсэн.

Дотуур байр

Номгон ЕББДС 1981 онд баригдсан, тоосгон хийцтэй. Дотуур байр нь 80 хүүхдийн хүчин чадалтай.Сургууль нь 264 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоо 300 хүүхэд суралцаж байгаа.31 багш, ажилчинтай

20 дугаар цэцэрлэг

Хөтөл 1-р багт байршилтай. 140 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 225 хүүхэд хүмүүжиж байна.27 багш ажилчинтай.1983 онд ашиглалтанд орсон угсармал хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. 

28 дугаар цэцэрлэг

Номгон 3-р багт байршилтай. 140 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 142 хүүхэд хүмүүжиж байна.25 багш, ажиллагсадтай1987 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга.Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай

Эмнэлэг

Сум дундын нэгдсэн эмнэлэгХөтөл 1-р багт байршилтай50 ортой10 их эмч, 37 тусгай мэргэжилтэн , 10 асрагч, 9 конторын ажилтан нийт 65 ажилчинтай.1983 онд ашиглалтанд орсон тоосгон хийцтэй, зориулалтын барилга. Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. 

Соёл спорт

1986 онд ашиглалтанд орсон 500хүний суудалтай Соёлын төвийн цутгамал төмөр бетон барилгын дээвэр муудаж дусаал их гоождог. Тус барилгад урлагийн тоглолт, дугуйлан, номын сангийн үйлчилгээ, музейзэрэг соёл урлагийн бүх үйл ажиллагаа явагддаг.Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 2 спорт заал, сумын спорт клубт спортын арга хэмжээ зохион байгуулж байна.Тус сум Ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв байхгүй, 50 лангуу түрээслэгчтэй 1 худалдааны төв, 11 жижиг барааны дэлгүүр, 15 хүнсний дэлгүүр, нийтийн хоолны 15 цэг, үсчин гоо сайхны 7 цэг, гутал засварын 1, оёдлын 3, нийтийн халуун усны 1 цэг салангид үйл ажиллагаа эрхэлж байна.

Спорт заал

1991 онд ашиглалтанд орсон.3 ажилчинтайХөтөл 1- багт байршилтай

Ажиллах хүч салбараар

Төрийн байгууллагад 597 хүн ажиллаж байна.

Хот байгуулалт газрын харилцаа

Хот байгуулалт, газрын харилцааСайхан сумын төв нь Засаг захиргаа-аж үйлдвэр-үйлчилгээний үүрэг давамгайлсан тосгон юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө байхгүй.Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал: орон сууц, олон нийтийн бүс 1348,03 га үйлдвэрлэлийн бүс 188,7 3 га ногоон байгууламж, амралт, аялал жуулчлалын бүс 27,09 га хөдөө аж ахуйн бүс 119472 га зуслангийн бүс 39194,79 гаӨнөөгийн байдлаар 893иргэнгэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 391,59га газар өмчилж,137 иргэн, аж ахуйн нэгж өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 110.52га газар, 7 иргэн, аж ахуйн нэгж амралт, аялал жуулчлалын зориулалтаар 9,06 га газар, 38 иргэн газар тариалангийн зориулалтаар 2574,22 га газар эзэмшиж байна.

Номгон 3-р багийн төв

1986 онд ашиглалтад орсон, тоосгон хийцтэй10 ажилтан, албан хаагчтайТариалан эрхлэгчдийг дэмжих сангийн Хөтөл салбар жилдээ 36 мянган тонн тариа хүлээн авч хадгалах хүчин чадалтай. Инженерийн төвлөрсөн хангамжтай

Цагдаагийн хэлтэс

1981 онд ашиглалтанд орсон. Модон хийцтэй.5 ажилтан, албан хаагчтайХөтөл 1-р багт байршилтай

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Хөтөлийн Цемент Шохой ХХК нь 800 гаруй ажилчинтай, жилд 500 мянган тонн портланд цемент, 65,0 мянган тонн шохой, жилд 1,2 сая тонн шохойн чулуу олборлох ил уурхай, бутлуурын цех, 162000 гкл дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай дулааны станц, , авто машин механикийн бааз зэрэг үндсэн болон туслах үйлдвэрлэлийн бус хүрээний 20 гаруй цех нэгжүүдээс бүрддэг.

Сумын сор бүтээгдэхүүн

Портланд цемент 400 марк, 500 марк

Сумын хөшөө дурсгал

Хөшөө дурсгалын нэр: Хөтөл хөшөөБайгуулагдсан он: 1983

Сумын хөгжлийн зорилт

Тус сум нь “Аж үйлдвэр, газар тариалан, мал аж ахуй дэд бүтэц, үндэсний эрүүл хүнс, үйлдвэрлэлтээрээ аймаг болон улсдаа тэргүүлэх, төрийн байгууллагаас иргэддээ үзүүлэх үйлчилгээний хүртээмжийг ил тод нээлттэй болгох, нутгийн удирдлагын байгууллагын бүтцийг оновчтой зохион байгуулах” зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:Гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалтын хэмжээг нэмэгдүүлж, шинэ техник технологийг нутагшуулах;Үйлдвэр аж ахуй нэгжийг дэмжиж ажилгүйдлийг бууруулах;